Depresja - jak ją rozpoznać i leczyć

Depresja jest najpowszechniejsza ze wszystkich chorób psychicznych, dotyka około 7 procent ludności. Wielu ludzi zażywa leki antydepresyjne, ale niektórzy kwestionują skuteczność tych medykamentów. I choć wiedza na temat choroby wzrasta, w wielu przypadkach nadal pozostaje nierozpoznana i nieleczona, zwłaszcza wśród osób starszych, mówią eksperci.

Debata na temat depresji

Wielu badaczy uważa obecnie, że depresja jest spowodowana przez brak równowagi chemicznej w mózgu. Skłonność do niej bywa rodzinna, są również dowody, iż urazy, niektóre choroby, przeżycie traumy w dzieciństwie może prowadzić do depresji w późniejszym życiu.

Mimo licznych badań i pogłębiania wiedzy na temat choroby, ciągle trwa debata na temat najlepszych metod diagnozy i leczenia.

Ostatnio burzę wywołał raport opublikowany w styczniu w magazynie Journal of the American Medical Association. Zespół kierowany przez psychologa Jaya Fourniera z University of Pennsylvania przeanalizował dane z kilku badań i doszedł do konkluzji, że antydepresanty, pomimo ich popularności, nie są bardziej efektywne niż placebo u chorych cierpiących na lżejsze postacie depresji. Jedynie w przypadku pacjentów z ciężką depresją leki te są skuteczne.

Irving Kirsch, emerytowany profesor z University of Connecticut oraz profesor University of Hull w Anglii uważa, że wspomniane badania, potwierdzają wcześniejsze odkrycia. - Nasze badania wykazują, że placebo jest skuteczne w około 80 procentach.

- Jednakże, efekt placebo jest bardzo silny w leczeniu depresji. Daje bowiem nadzieję. A jedną z głównych cech depresji jest poczucie beznadziejności, przekonanie, że nie będzie lepiej. Wszystko, co wzbudza poczucie nadziei może przynajmniej tymczasowo pomóc w leczeniu depresji - dodaje Kirsch.

Dla badaczy efekt placebo czyni bardziej skomplikowaną metodę ewaluacji skuteczności leków mających wpływ na zmianę nastroju. Inaczej niż w przypadku podwyższonego cholesterolu, czy nadciśnienia, nie istnieje obiektywny test na depresję. Jedynym sposobem na ocenę tego, czy leki działają, jest zapytanie pacjentów, jak się czują.

Mimo to, wielu ekspertów, w tym także psychiatrów, twierdzi, że powszechnie stosowane leki działają. -Dzięki wieloletnim badaniom klinicznym wiemy, że te leki pomagają ludziom, którzy przechodzą umiarkowaną lub ciężką depresjię - mówi Gary Small, profesor psychiatrii z David Geffen School of Medicine Uniwersytey Kalifonijskiego w Los Angeles i dyrektor tamtejszego Center on Aging.

Jednym z powodów niemożności dowodzenia efektywności leków jest fakt, że u niektórych pacjentów dany medykament jest skuteczny, u innych zaś nie. - Często okazuje się, że musimy próbować kilku różnych leków zanim znajdziemy ten, który działa u konkretnego pacjenta. Niestety, lekarze w żaden sposób nie są w stanie przewidzieć, który z antydepresantów pomoże - wyjaśnia Small.

Poza tym, efektywność leków wymaga czasu, u niektórych pacjentów nawet do sześciu tygodni. - Tak więc nierzadko obserwujemy, że ludzie po rozpoczęciu przyjmowania leków przeciwdepresyjnych, nie od razu czują się lepiej i zaprzestają ich zażywania myśląc, że pigułki nie działają - mówi Small.

W rzeczywistości, leki przeciwdepresyjne mogą być skuteczne, wielu lekarzy uważa, że stanowią podstawowa kurację. W przypadku starszych pacjentów, którzy często przyjmują też inne farmaceutyki mogące wchodzić w reakcje z lekami przeciwdepresyjnymi, medycy z reguły przepisują najpierw małe dawki i zwiększają je w miarę potrzeb.

Depresja prowadzi do innych chorób

- Ciężka depresja może zniszczyć ludzkie życie i spowodować rozpad rodziny - mówi prof. Small.
Jednak spójna definicja depresji jest trudna, szczególnie dlatego, że choroba przybiera różne formy. - Depresja jest często związana z utrzymującym się smutkiem i melancholią, ale - z drugiej strony - przygnębienie nie zawsze jest jej częścią - mówi profesor Susan W. Lehmann z Wydziału Psychiatrii i Nauk Behawioralnych w Johns Hopkins School of Medicine. - Objawami depresji mogą być również: utrata odczuwania przyjemności i radości z rzeczy, które nas wcześniej cieszyły, zmiana w postrzeganiu własnej osoby, poczucie bezwartościowości i bezużyteczność, zagubienie - wymienia prof. Lehmann

U osób starszych, depresja często nie manifestuje się jako permanentny smutek, ale jako zbiór dolegliwości fizycznych i dlatego tak trudno ją zdiagnozować. - Pacjenci przychodzą mówiąc: „nie mogę spać, nic mi nie smakuje, bolą mnie plecy" - opowiada prof. Small. - Dolegliwości fizyczne mogą być prawdziwe, ale problem tkwi w depresji. Kiedy leczymy na depresję, problemy natury fizycznej ulegają poprawie - dodaje.

Myśli samobójcze stanowią jeden z niepokojących sygnałów związanych z ciężką formą depresji, ale może to objawiać się na różne sposoby, np. poprzez pasywną postawę. - Zamiast „tak, miewam myśli samobójcze", niektórzy mówią: „jeśli Bóg zabrałby mnie teraz, nie miał(a)bym nic przeciwko temu" - wyjaśnia prof. Small.

Depresja u osób starszych częściej jest akceptowana, bowiem młodsi członkowie rodziny biorą za pewnik pojawienie się tej choroby w starszym wieku. - Zwykle myślą młodsi ludzie myślą sobie: „nic dziwnego, że dziadek ma depresję; ja też bym miał(a), gdybym musiał(a) zrezygnować z prowadzenia samochodu, używać balkoniku, czy stracić możliwość czytania gazet" - wyjaśnia prof. Small.

Depresja nie jest nieunikniona

W rzeczywistości, znaczna większość osób starszych w ciągu całego swojego życia doświadczało wzlotów i upadków, ale nie cierpiało przy tym na depresję. Choroba ta nie jest normalną częścią starzenia się, mówią eksperci.

Kiedy depresja jednak uderza, może mieć wpływ nie tylko na zdrowie psychiczne, ale także fizyczne. Odwrotna zależność też jest notowana. Diagnoza jakiejś poważnej choroby może prowadzić do depresji, mówi prof. Lehmann. - Jedna trzecia osób, które przeszły udar cierpi na depresję, zmaga się z nią też 40% pacjentów z chorobą Parkinsona - wskazuje Lehmann.

Depresja może również nasilić objawy istniejących chorób. - Badania pokazują, że depresja spowalnia powrót do zdrowia po przebyciu różnorodnych chorób - od ataku serca po przeszczep stawu biodrowego - mówi Lehmann. - Kiedy zaś chorzy na cukrzycę doświadczają depresji, trudniej jest im kontrolować poziom cukru we krwi - dodaje.

Jak znaleźć rozwiązanie

Jasnym jest, gdy pacjenci doznają ciężkiej formy depresji, wszystko czego chcą, to znaleźć ulgę. Pierwszym krokiem jest szukanie pomocy. Objawy ciężkiej depresji są zazwyczaj oczywiste. Przytłoczeni poczuciem beznadziejności, chorzy nie są w stanie wykonywać nawet najprostszych codziennych czynności.

Różnica pomiędzy umiarkowaną depresją i przedłużającym się poczuciem smutku po stracie pracy lub w wyniku kłopotów małżeńskich jest mniej wyraźna. Jedną ze wskazówek - mówi Lehmann - jest obserwacja, jak długo trwa poczucie smutku i beznadziei. - Nawet jeśli zdarzyło się coś naprawdę wielkiego, większość ludzi może być smutna lub radosna przez krótki okres czasu. Jeśli stan przygnębienia trwa dłużej, może to świadczyć o depresji.

Być może najlepszą wskazówką, że czas poszukać pomocy, jest moment, w którym orientujemy się, że zmiany nastroju stały się codziennością. - Jeśli ktoś zauważa, że ma problemy z podejmowaniem podstawowych, zwyczajowych, codziennych czynności - np. kontynuowanie aktywności zawodowej, wspólne spożywanie posiłków, chodzenie do kościoła, warto porozmawiać z lekarzem - mówi Lehmann.

Wykazano, że różne podejścia psychoterapeutyczne są pomocne. Połączenie terapii farmakologicznej i psychoterapii może dać najlepszą szansę na powrót do zdrowia. Psychoterapia stanowi uzupełnienie. Jej specyfiką jest stosowanie różnorodnych psychologicznych sposobów oddziaływania. W zależności od problemu i osobowości pacjenta polecana jest psychoterapia indywidualna lub grupowa.