Nokturia: kiedy musisz wstawać w nocy

Czym jest nokturia?

Dolegliwości ze strony dolnych dróg moczowych stanowią zespół objawów, które mogą wynikać z zaburzeń w fazie gromadzenia moczu, w fazie oddawania moczu czy bezpośrednio po mikcji. Zaburzenia w fazie gromadzenia moczu w pęcherzu mogą wiązać się z występowaniem takich objawów, jak: częstomocz, parcia naglące, nokturia i , które istotnie pogarszają jakość życia chorych.

Według International Continence Society termin „nokturia” (nykturia) oznacza konieczność oddania moczu w porze nocnej wtedy, gdy mikcja była poprzedzona snem i bezpośrednio po niej następował wypoczynek senny. Nokturia stanowi poważny problem terapeutyczny, ponieważ wywiera duży wpływ na jakość snu, co z kolei znajduje niekorzystne odzwierciedlenie w zdrowiu fizycznym oraz psychicznym dotkniętych nią osób.

W przypadku chorych w podeszłym wieku nokturia może być przyczyną nieszczęśliwych wypadków (w tym trudno gojących się złamań), które zwiększają śmiertelność. Kwestią dyskusyjną są wartości referencyjne dotyczące liczby mikcji w porze nocnej, które są niezbędne do rozpoznania nokturii. Opierając się na wynikach badań populacyjnych przyjęto, że co najmniej 2 mikcje w porze nocnej stanowią istotny problem zdrowotny, ponieważ w znaczący sposób obniżają jakość życia pacjentów. Zaobserwowano, że najbardziej uciążliwe ze względu na jakość snu są wybudzenia w pierwszych 3–4 godzinach od zaśnięcia, ponieważ jest to tzw. faza snu głębokiego. Zaburzenia fazy głębokiej snu spowodowane nokturią są zdecydowanie bardziej niekorzystne dla zdrowia pacjentów niż wybudzenia w fazie snu REM (faza szybkich ruchów gałek ocznych) czy też w fazie snu płytkiego NREM.

Nokturia: czynniki ryzyka

Uzyskane wyniki dotychczas przeprowadzonych badań dotyczących nokturii pozwoliły na wyodrębnienie czynników zwiększających ryzyko wystąpienia tego objawu. Pierwszy to wiek. Liczne badania jednoznacznie wykazały, że wraz z wiekiem wzrasta ryzyko wystąpienia nokturii. W przypadku pełnoletnich osób w wieku ≤24 lat objawy klinicznie istotnej nokturii (co najmniej 2 mikcje w porze nocnej) obserwuje się u niespełna 5% respondentów i odsetek ten wzrasta do 15% w wieku 45–54 lat. Pośród osób w wieku 65–74 lat objawy te występują nawet u 25% badanych.

Kolejny czynnik to płeć. Objawy nokturii częściej występują u kobiet niż u mężczyzn aż do około szóstej dekady życia. Dodatkowo w grupie kobiet częstsze występowanie nokturii obserwuje się w czasie ciąży oraz połogu, jak również w okresie pomenopauzalnym. W szóstej dekadzie życia dochodzi do odwrócenia tego trendu. Objawy nokturii częściej są obserwowane w grupie mężczyzn, co prawdopodobnie jest związane w głównej mierze z po- jawieniem się chorób gruczołu krokowego.
Ostatnim czynnikiem jest otyłość. Zaobserwowano, że nadwaga i otyłość mogą, niezależnie od płci, zwiększać nawet 2–3-krotnie ryzyko występowania nokturii. Jednocześnie wykazano protekcyjny wpływ aktywności fizycznej w odniesieniu do występowania tego objawu.

Nokturia: najczęstsze przyczyny

• Nocna poliuria określana jest jako wydalanie w nocy objętości moczu przekraczającej 20% dobowej zbiórki moczu u osób młodych i 33% u osób starszych (>65. r.ż.). W opinii niektórych autorów wydalanie w nocy w ciągu godziny ponad 90 ml moczu lub więcej niż 6,4 ml/kg masy ciała należy uznać za nieprawidłowe.
  
  
• Nadaktywność pęcherza moczowego definiowana jest jako obecność parć naglących, zwykle z towarzyszącym częstomoczem i nokturią, z naglącym nietrzymaniem moczu lub bez niego, gdy nie stwierdza się zakażenia układu moczowego ani innych patologii mogących tłumaczyć występowanie wspomnianych objawów.
  
  
• Łagodny rozrost gruczołu krokowego to jedna z najlepiej poznanych chorób odpowiedzialnych za wy- stępowanie nokturii. Połowa mężczyzn z łagodnym rozrostem gruczołu krokowego zgłasza zaburzenia o charakterze istotnej nokturii (≥2 mikcji w porze nocnej)
  
  
• . Zaobserwowano, że chorzy na cukrzycę często zgłaszają nokturię. Zwiększone wydalanie moczu (wielomocz) może mieć również związek z niedostatecznie kontrolowaną glikemią, dlatego przed rozpoczęciem leczenia należy w pierwszej kolejności sprawdzić skuteczność terapii przeciwcukrzycowej.
  
  
• Nadciśnienie tętnicze. Wyniki niektórych badań potwierdziły zależność pomiędzy współistnieniem nadciśnienia tętniczego i nokturii. Stwierdzono, że stosowanie w terapii nadciśnienia tętniczego blokerów kanałów wapniowych w populacji kobiet oraz diuretyków pętlowych u mężczyzn wpływa na występowanie nokturii.
  
  
• . Zaobserwowano, że zarówno obecność depresji, jak też zażywanie leków antydepresyjnych prowadzi do nasilenia nokturii.
  
  
• Choroby demielinizacyjne. Występowanie nokturii obserwuje się również u osób ze stwardnieniem rozsianym oraz chorobą Parkinsona. Często nasilenie zależy od stadium zaawansowania zaburzeń neurologicznych.
  
  
• . Badania potwierdziły bezpośrednią zależność pomiędzy wskaźnikiem bezdechu/spłycenia oddechu (pozwalającego na ocenę stopnia bezdechu sennego) a liczbą epizodów nokturii oraz ilością wydzielanego moczu w porze nocnej. W tej grupie chorych do czynników ryzyka wystąpienia nokturii zalicza się również występowanie chrapania.

Nokturia: diagnostyka

Prawidłowe i sprawne rozpoznanie przyczyny nokturii pozwala wcześnie rozpocząć leczenie. W tym celu należy prowadzić dziennik mikcji, w którym badany zapisuje informacje dotyczące ilości i pory przyjmowanych płynów, czasu i objętości poszczególnych mikcji. Prowadzenie dziennika przez 3 kolejne dni powinno być wystarczające do tego, by zebrać potrzebne informacje na temat oddawania moczu, pozwalające na wiarygodną ocenę, weryfikację i dalszą diagnozę lekarza.

Nokturia: leczenie

Niezależnie od leczenia farmakologicznego lub/i zabiegowego zaleca się przestrzeganie reżimu płynowego, co wiąże się z ograniczeniem ilości przyjmowanych płynów w godzinach wieczornych. Należy również unikać alkoholu i kawy oraz herbaty, gdyż substancje te zwiększają diurezę. Zaleca się także, by w miarę możliwości w godzinach popołudniowych spożywać głównie wodę niegazowaną. Schemat określający ilość wypijanych wieczorem płynów można modyfikować w oparciu o dane uzyskane z dziennika mikcji.

Biorąc pod uwagę, że przewlekłe zaparcia mogą wywoływać uczucie parcia (również w porze nocnej), należy rozważyć modyfikację nawyków żywieniowych u tych chorych, którzy zgłaszają powyższe dolegliwości. Można w tym celu zastosować zarówno odpowiednie zalecenia dietetyczne (dieta bogatoresztkowa), jak również środki zmiękczające stolec. Zaobserwowano także, że u niektórych chorych elewacja kończyn dolnych w godzinach wieczornych prowadziła do zmniejszenia liczby epizodów nokturii. Ponadto osoby stosujące leki diuretyczne powinny je przyjmować w godzinach popołudniowych, zamiast wieczorem. Zaleca się również umiarkowany wysiłek fizyczny w ciągu dnia, który może być pomocny w redukcji liczby epizodów nokturii.