Rak gruczołu krokowego staje się coraz większym problemem życia publicznego. W 2006 roku rak gruczołu krokowego zajmował u mężczyzn, pod względem zachorowalności, trzecie miejsce (po raku płuca i jelita grubego). W Polsce odnotowano w 2007 roku ponad 7300 nowych przypadków raka stercza. Z tej liczby około 4000 było leczonych radykalnie (radykalna prostatektomia lub radykalna radioterapia).
Zachorowalność na świecie jest najwyższa w Ameryce Północnej i krajach Europy Zachodniej, co w znacznym stopniu związane jest z długością życia mężczyzn, ale także oddziaływaniem środowiska, a zwłaszcza nawykami żywieniowymi. Zachorowalność w Polsce, w skali świata mieści się w granicach wartości średnich. Niemniej jednak obserwuje się, w tym także w Polsce, stały wzrostowy trend zachorowalności.
Pomimo dużej częstości występowania raka gruczołu krokowego, stosunkowo niewiele wiemy o przyczynach tej choroby, wyodrębniono jednak wiele czynników ryzyka. Wśród nich wiek jest najważniejszym czynnikiem ryzyka. Zapadalność znacząco wzrasta powyżej 60. roku życia. Ogniska mikroskopowe tego nowotworu występują u 30% mężczyzn około 50. roku życia i u 70% powyżej 80. roku życia.
Innym czynnikiem ryzyka jest rasa; częstość występowania wykazuje znaczące zróżnicowanie geograficzne i etniczne. Ryzyko jest najwyższe w Ameryce Północnej i krajach północnej Europy, najniższe na Dalekim Wschodzie. Jest ono wyższe dla rasy czarnej, której przedstawiciele chorują w młodszym wieku.
Ryzyko raka stercza wzrasta także 2-3-krotnie u mężczyzn, którzy mają krewnego pierwszego stopnia z rozpoznanym w młodym wieku rakiem gruczołu krokowego. Szacuje się, że 9% wszystkich przypadków ma podłoże genetyczne.
Czynnikiem mającym wpływ na raka gruczołu krokowego jest testosteron, aczkolwiek jego rola w tym procesie nie jest jednoznacznie określona i zwłaszcza ostatnio, budzi wiele kontrowersji.
Istnieje związek pomiędzy częstością rozpoznawania raka stercza a dietą. Niekorzystny wpływ ma dieta wysokokaloryczna, bogata w nasycone kwasy tłuszczowe, cholesterol. Działanie ochronne wywierają nienasycone kwasy tłuszczowe, witamina A i E, karotenoidy, likopen (zawarty m.in. w pomidorach), selen, fitoestrogeny oraz produkty zawierające antyoksydanty (m.in. czerwone wino).
Niekorzystny wpływ wywierają także czynniki środowiskowe: kadm, narażenie na promieniowanie jonizujące, a także ultrafioletowe.
Objawy raka stercza są związane ze stopniem jego zaawansowania. W postaciach wczesnych, mało zaawansowanych rak stercza przebiega bezobjawowo. Wykryć go można na podstawie badania palcem przez odbytnicę i oznaczania w surowicy krwi stężenia swoistego antygenu sterczowego (PSA). Jednak, ze względu na niedostateczną swoistość tych badań, rozpoznanie raka stercza wymaga potwierdzenia badaniem histopatologicznym. Dlatego w przypadku wystąpienia nieprawidłowości w tych badaniach, proponuje się wykonanie biopsji gruczołu krokowego. Objawy kliniczne związane mogą być z miejscowym zaawansowaniem lub chorobą rozsianą. Do pierwszej grupy należą objawy utrudnienia odpływu moczu z pęcherza; mogą one być także związane z współistniejącym łagodnym powiększeniem stercza. Objawy wynikające z miejscowego rozprzestrzeniania się guza to krwiomocz, ból okolic lędźwiowych (objaw wodonercza). Przerzuty odległe, zwłaszcza do kości, mogą powodować bóle pleców, kręgosłupa, niedokrwistość. Spadek masy ciała i wyniszczenie.
Dla oceny stopnia zaawansowania raka stercza posługujemy się badaniem fizycznym (badanie palcem przez odbytnicę), oceną markerów nowotworowych (zwłaszcza PSA) oraz badaniami obrazowymi (badanie ultrasonograficzne, tomografia komputerowa, scyntygrafia kości). Dopiero ustalenie stopnia zaawansowania raka (oceniane w skali TNM) oraz ustalenie złośliwości raka (na podstawie obrazu mikroskopowego) pozwala właściwie zaplanować postępowanie terapeutyczne.
Leczenie
Strategia terapeutycznego postępowania u chorych na raka gruczołu krokowego zależy przede wszystkim od zaawansowania choroby (nowotwór ograniczony do gruczołu krokowego, nowotwór z naciekaniem poza gruczoł krokowy w zakresie miednicy lub nowotwór uogólniony z przerzutami do odległych narządów) oraz wieku chorego i przewidywanego czasu naturalnego przeżycia. Wybór najbardziej odpowiedniej metody powinien również uwzględniać stan ogólnej sprawności i współwystępujące choroby. W każdym przypadku należy przedstawić choremu zalety (terapeutyczne korzyści) oraz wady (niepożądane działania) wszystkich dostępnych metod leczenia i ostateczna decyzja powinna uwzględniać indywidualne preferencje chorego.
Podkreślić należy, że u chorych z nowotworem o zasięgu ograniczonym do gruczołu krokowego i w podeszłym wieku (70 lub więcej lat) racjonalna jest aktywna obserwacja (kliniczne badanie i oznaczanie stężenia PSA w odstępach 6-miesięcznych lub krótszych) z podejmowaniem radykalnego leczenia w przypadku wystąpienia progresji choroby.
Metodami o radykalnym założeniu (możliwość wyleczenia) są prostatektomia (wycięcie całego gruczołu krokowego łącznie z pęcherzykami nasiennymi i węzłami chłonnymi okolicy rozwidlenia wspólnych tętnic biodrowych) i radioterapia (napromienianie z zewnętrznych pól lub śródtkankowe napromienianie z użyciem promieniotwórczego izotopu umieszczonego w obrębie nowotworu). Charakter niepożądanych działań obu wymienionych metod leczenia powoduje, że prostatektomia jest bardziej uzasadniona u chorych młodszych. W przypadku zastosowania chirurgicznego leczenia istnieje możliwość uzupełniającego napromieniania lub/i hormonoterapii w sytuacji obecności niekorzystnych czynników rokowniczych. Radioterapia w skojarzeniu z hormonalnym leczeniem jest wskazana u chorych z naciekaniem nowotworu poza gruczoł krokowy w zakresie miednicy.
U części chorych z naciekaniem nowotworu poza gruczoł krokowy oraz u wszystkich w stadium uogólnienia zasadnicze znaczenie ma hormonoterapia, która polega na eliminacji wpływu androgenów na komórki nowotworu. W klinicznej praktyce hormonoterapia raka gruczołu krokowego polega na obniżeniu stężenia androgenów w surowicy (obustronna kastracja chirurgiczna lub wyłączenie hormonu pobudzającego czynność wydzielniczą jąder) lub blokowaniu androgenowych receptorów w komórkach nowotworu. W przypadku wystąpienia całkowitej hormonooporności u wybranych chorych możliwe jest stosowanie chemioterapii. Istotne znaczenie w postępowaniu u chorych na uogólnionego raka gruczołu krokowego ma paliatywna radioterapia oraz przeciwdziałanie procesowi obniżenia gęstości kostnej (kwas zoledronowy).
Rak stercza występuje najczęściej w siódmej i ósmej dekadzie życie (najczęściej między 65-70. rokiem życia), sporadycznie występuje przed 50. rokiem życia. We wczesnych przypadkach, radykalna prostatektomia, lub radioterapia daje wysokie prawdopodobieństwo trwałego wyleczenia. Z drugiej strony, nawet w przypadkach o znacznym zaawansowaniu miejscowym lub w chorobie przerzutowej, hormonoterapia pozwala uzyskać długotrwałą remisję. Tak więc, ze względu na biologię nowotworu, rak stercza ma w wielu przypadkach charakter choroby przewlekłej.
Rak prostaty to jeden z najczęściej diagnozowanych nowotworów złośliwych u mężczyzn. Ze statystyk wynika, że w Polsce choroba odpowiada za 5 proc. śmierci spowodowanych nowotworem. Głównym czynnikiem zwiększającym ryzyko zachorowania na nowotwór prostaty jest wiek. czytaj dalej »
Przerost prostaty to choroba często występująca u mężczyzn w wieku dojrzałym. Problemy z prostatą dotyczą około połowy mężczyzn powyżej 50-go roku życia i ponad 70 procent panów, którzy ukończyli 60 lat. czytaj dalej »