Słowo "stres" pojawia się w codziennym słowniku bardzo wielu z nas, ponieważ doznawanie stresu to nieodłączny element życia każdego człowieka. I choć zdecydowanie wolelibyśmy funkcjonowanie pozbawione tego czynnika, stres ma również znaczenie pozytywne - pewien jego poziom aktywizuje do działania, pomaga się skoncentrować i ułatwia podejmowanie decyzji. Jednakże długotrwałe wystawienie na stres prowadzi do wyczerpania organizmu, osłabienia go, a w konsekwencji do wielu schorzeń i dolegliwości.

Przyczyny stresu

Psychologowie określają stres jako dynamiczną relację adaptacyjną między możliwościami danego człowieka a wymogami sytuacji (która definiowana jest tu jako stresor). W sytuacji tej zachwiana zostaje równowaga organizmu, następuje zaburzenie homeostazy. Przyczyny stresu mogą być różnorodne - stanowi je cała paleta warunków, wydarzeń i zachowań jakich doświadczamy w ciągu życia. Różni ludzie uznają też za stresujące różne sytuacje. Jednakże istnieją stresory działające wyjątkowo silnie. Lista najsilniejszych czynników stresu nie dzieli ich na ?pozytywne" i ?negatywne", zostały one wyszczególnione ze względu na intensywność oddziaływania. Każdemu z najsilniejszych, typowych stresorów została przypisana wartość na skali 0 -100, oto niektóre z nich:

• Śmierć współmałżonka (100)
• Rozwód (75)
• Przejście na emeryturę (50)
• Zawarcie małżeństwa (50)
• Zwolnienie z pracy (47)
• Ciąża (40)
• Nowy członek rodziny (39)
• Kredyt na dom / mieszkanie (31)
• Współmałżonek zaczyna lub kończy pracę (26)
• Kłopoty z przełożonym (23)

Już powyższa lista wskazuje, że stres wywołują przede wszystkim sytuacje, w których następują zmiany - przede wszystkim te gwałtowne i niechciane, ale nie tylko one. Jednakże silne stresory zazwyczaj dotyczą sytuacji krótkotrwałych. Według najnowszych badań znacznie groźniejszy jest długotrwały stres, nawet o niższym natężeniu. Może on wynikać z trudnej sytuacji życiowej, zdrowotnej, finansowej, zawodowej czy rodzinnej.

Objawy reakcji na stres

W zależności od długości trwania stresu, objawy jego występowania można podzielić na krótko- i długotrwałe. Pierwsze to przede wszystkim reakcje na stres, w skład drugich wchodzą także dolegliwości psychosomatyczne.

Objawy reakcji na stres krótkotrwały:

• Przyspieszone tętno, oddech, bicie serca
• Pocenie się, tzw. zimne poty
• Suchość w ustach
• Odczuwanie na zmianę zimna i gorąca
• Zimne kończyny (odpływ krwi do narządów wewnętrznych)
• Drżenie mięśni
• Problemy z wysłowieniem się
• Uczucie niepokoju lub silnego pobudzenia
• Zawężenie uwagi do przedmiotu stresu
• Zmiany w postrzeganiu otoczenia

Objawy psychicznych reakcji na stres długotrwały:

• Utrata pewności siebie, problemy z podejmowaniem decyzji
• Pogorszenie koncentracji i pamięci
• Odczuwanie lęku, frustracji i niepokoju
• Gonitwy myśli koncentrujące się na stresujących tematach
• Utrata efektywności w pracy
• Znużenie i zniechęcenie
• Postrzeganie nawet zwykłych sytuacji jako groźnych czy potencjalnie stresujących
• Stałe pogorszenie nastroju, wzrost pesymizmu i przygnębienia
• Poczucie braku kontroli, nie radzenia sobie z sytuacjami życiowymi
• Obniżenie samooceny
• Poszukiwanie metod rozładowania stresu - również w nałogach (alkohol, papierosy, narkotyki, hazard)
• Zmiany w osobowości

Fizjologiczne objawy reakcji na długotrwały stres (najczęściej występujące):

• Zmiany w łaknieniu (utrata lub nadmierny apetyt)
• Problemy z trawieniem
• Nerwobóle
• Obniżenie odporności
• Uczucie zimna
• Problemy ze snem
• Bóle głowy
• Ospałość
• Problemy z potencją
• Zaburzenia miesiączkowania
• Wzrost poziomu cholesterolu
• Wzrost poziomu kortyzolu

Stres znacząco zwiększa prawdopodobieństwo pojawienia się następujących schorzeń:

• Choroby serca
• Choroba niedokrwienna
• Zawał
• Nadciśnienie tętnicze
• Zaburzenia rytmu serca<
• Nerwice
• Bezsenność
• Impotencja i zaburzenia erekcji

Leczenie stresu

Poza szczególnymi przypadkami (jak zespół stresu pourazowego), leczenie stresu sprowadza się przede wszystkim do różnych metod radzenia sobie z sytuacjami stresowymi. Terapia farmakologiczna zazwyczaj włączana jest, gdy stres towarzyszy innym chorobom, lub gdy znacząco utrudnia życie pacjenta. Ponieważ jednak stres towarzyszy każdemu człowiekowi, jego leczenie warto przeprowadzać także we własnym zakresie. Wsród metod łagodzenia stresu znajdują się:

• Ćwiczenia antystresowe - metody relaksacyjne połączone z kontrolą oddychania, wizualizacjami przyjemnych miejsc i wydarzeń, słuchaniem muzyki lub odgłosów natury.
• Unikanie (w miarę możliwości) dodatkowych sytuacji stresowych, prowadzenie regularnego trybu życia, planowanie dnia.
• Suplementacja magnezem i witaminą B6, zarówno w postaci preparatów witaminowo-mineralnych jak i poprzez dietę (produkty zawierające magnez to, m. in. kakao, czekolada, kasza gryczana, ziarna soi, pestki dyni, fasola, orzechy).
• Zadbanie o prawidłowe warunki snu (przewietrzone pomieszczenie, dobry materac i poduszka, lekkie ale ciepłe okrycie).
• Ograniczenie w diecie produktów stymulujących na rzecz ziół wpływających uspakajająco (kozłek lekarski, chmiel, melisa).
• Ograniczenie hałasu (w tym również szumu elektronicznego), spędzanie przynajmniej kilkunastu minut dziennie w zupełnej lub niemal zupełnej ciszy.

Przedłużający się stres może prowadzić do wielu poważnych schorzeń takich jak udar mózgu czy zawał serca, dlatego jego objawów nie wolno lekceważyć. Nie należy także nadużywać dostępnych bez recepty środków uspokajających. O wdrożeniu leczenia farmakologicznego czy innych form terapii powinien decydować lekarz specjalista.

Profilaktyka stresu

Stresu nie da się uniknąć. Jednak jego nasilenie i czas trwania w dużym stopniu zależy od naszych życiowych wyborów oraz podejścia do sytuacji stresowych i potencjalnie stresowych. Wiele wydarzeń można zaplanować w taki sposób, by niosły one mniej długotrwałego stresu. Należą do nich zarówno wydarzenia rodzinne (ze świętami oraz wyjazdami na wakacje na czele) jak i zawodowe. Oczywiście, nie jesteśmy w stanie wszystkiego przewidzieć, dlatego warto też nauczyć się reagowania na trudności w sposób nie zwiększający znacząco poziomu stresu. Ważne jest tu poczucie humoru, wzajemne wspieranie się bliskich osób, nastawienie zadaniowe i nie martwienie się "na zapas". Bardziej odporni na stres stajemy się, gdy sytuacje stresowe przeplatają się z tymi dającymi nam relaks i przyjemność - dlatego istotne jest nie zaniedbywanie swojego hobby, aktywności fizycznej czy kontaktów towarzyskich. Zdecydowanie należy starać się wyeliminować (jeśli to możliwe) potencjalne źródła stresu długotrwałego (na przykład te związane z pracą zawodową) i dobrze organizować czas, tak by pośpiech i nadmiar obowiązków nie stał się kolejną okazją do stresu. Wprowadzenie regularnego trybu życia, ograniczenie pól konfliktu i efektywne wykorzystywanie czasu również sprzyja unikaniu sytuacji stresowych.