Grypa - diagnoza, objawy, leczenie, profilaktyka

Grypa to zakaźna choroba układu oddechowego wywoływana przez RNA wirusów z rodziny Orthomyxoviridae. Jak wynika z danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), co roku na grypę zapada 100 milionów ludzi, dla 500 tysięcy do 1 miliona pacjentów choroba okazuje się śmiertelna. Ponad 90 procent zgonów związanych z grypą i jej powikłaniami występuje u osób starszych, tj. powyżej 65 roku życia. W Polsce na grypę rocznie choruje około 4 milionów osób, z czego kilkanaście tysięcy podlega hospitalizacji. Szacuje się, że liczba zgonów osób starszych w wyniku tej choroby wynosi w naszym kraju ponad 6000 osób rocznie.

Historia grypy i jej leczenia jest bardzo długa. Chorobę opisywał już Hipokrates w roku 412 p.n.e. Pierwszy opis pandemii grypy (obejmującej swoim zasięgiem (Europę, Azję i Afrykę) pochodzi z wieku XVI.

Grypa należy do chorób łatwo rozprzestrzeniających się, dlatego ryzyko zarażenia się nią jest bardzo duże. Niestety schorzenie powoduje także częste i poważne powikłania, dlatego jest uważane za jedną z najbardziej niebeziecznych chorób świata.

Tymczaem grypa należy do chorób najbardziej lekceważnonych przez samych pacjentów, zwłaszcza gdy chodzi o jej sezonową postać. Chorzy traktują ją jak zwyklą infekcję, bagatelizując objawy i narażajac się na cięższy przebieg i następujące później powikłania.

Przyczyny grypy

A, B, C: trzy typy wirusów, setki mutacji

Grypa jest wywoływana przez jeden z trzech typów wirusa grypy: A, B lub C. Każdy z typów występuje w wielu różnych mutacjach. Najłagodniejsza (choć także groźna) postać choroby wywoływana jest przez wirus typu C, występujacy u ludzi i u świń. Ten typ wirusa wywołuje łagodne objawy ni nie jest przyczyną epidemii.

Wirus grypy B występuje tylko u ludzi. Jest groźniejszy niż typ C, ale - z uwagi na niewielką liczbę możliwych mutacji - łatwiejszy do opanowania i rzadziej skutkujący powikłaniami.

Najgroźniejszy dla człowieka i najbardziej zakaźny jest wirus typu A, który może przenosić się także między zwierzętami (świnie, konie, foki, norki, wieloryby oraz ptaki), a człowiekiem (stad nazwy "ptasia" czy "świńska" grypa, dla podkreślenia pierwotnego źródła zakażenia). Rezerwuarem wirusa grypy A jest najprawdopodobniej ptactwo wodne. Wirus ten ma liczne podtypy (hemaglutynina HA lub H: H1-H18 oraz neuraminidazy NA lub N: N1-N10). Łącznie w obrębie typu A istnieje 180 możliwych kombinacji segmentów genowych. Za szczególnie niebezpieczne uważa się podtypy AH1N1 (świńska grypa) oraz AH3N2 (tzw. grypa typu amerykańskiego). Najgroźniejsza ze znanych pandemii, grypa "hiszpanka", która w latach 1918-19 uśmierciła od 50 do 100 milionów osób była wywołana przez wirus podtypu AH1N1.

Wirusy grypy ciągle się zmieniają, regularnie pojawiają się nowe szczepy. Jeśli dana osoba w przeszłości chorowała na się na grypę, jej ciało wytworzyło przeciwciała do zwalczania tego konkretnego szczepu. Gdy kolejne wirusy są podobne do tych, które już niegdyś zaatakowały organizm lub zostały doń wprowadzone poprzez szczepienie, zakażenie może zostać zupełnie powstrzymane lub jego nasilenie jest znacznie mniejsze. Wirus typu A potrafi oszukać układ odpornościowy chorego, relatywnie szybko zmieniając strukturę białkową swojej otoczki, co powoduje, że przeciwciała osób które już chorowały na grypę nie rozpoznają nowego szczepu wirusa jako zagrożenia.

Jak dochodzi do zakażenia grypą?

Wirus grypy rozprzestrzenia się drogą kropelkową, gdy osoba zarażona kaszle, kicha lub po prostu mówi. Można więc zarazić się bezpośrednio w wyniku osadzenia się zarazków na błonach śluzowych nosa czy ust lub też poprzez nieświadome przeniesienie wirusa np. z klawiatury komputera lub poręczy w autobusie do swojego organizmu poprzez dotykanie tych przedmiotów, a następnie dotknięcie własnych śluzówek. Rozprzestrzenianiu choroby sprzyja przebywanie w skupiskach ludzi, takich jak szkoły czy środki komunikacji miejskiej czy sklepy.

Choroba rozwija się, gdy wirus dostaje się do jamy nosowo-gardłowej, tchawicy lub drzewa oskrzelowego.Po dostaniu się do dróg oddechowych hemaglutynina (białko na powierzchni wirusa) łączy się z kwasem sjalowym komórek nabłonka, po czym komórka wchłania wirusa, którty już wewnątrz replikuje się a po 6 godzinach nowe wirusy zakażaja kolejne komórki. W wyniku rozwoju choroby zakażeniu i zniszczeniu ulega nabłonek migawkowy, do którego odbudowania potrzeba nawet do miesiąca.

Zakażona osoba przyczynia się do rozprzestrzeniania wirusa już od pierwszego do szóstego dnia od pojawienia się symptomów choroby, jak również do siedmiu dni po ustąpieniu objawów. Badania wskazują, że nawet jedna trzecia przypadków zakażeń wirusem grypy przebiega bezobjawowo lub ma bardzo łagodne objawy. Oznacza to, że nosiciele wirusa mogą nieświadomie zarażać innych.

Grupy podwyższonego ryzyka

Podwyższone ryzyko rozwoju grypy i wystąpienia powikłań występują u:

• osób starszych (tj. mających powyżej 65 lat) i dzieci;
• pacjentów z osłabionym układem odpornościowym; tj. m. in. chorych poddanych terapiom antynowotworowym, zażywających kortykosteroidy i cierpiących na HIV/AIDS;
• osób z zaburzeniami odporności, chorujący na infekcje bakteryjne i wirusowe;
• nosicieli paciorkowców, gronkowców, pałeczek Haemophilus;
• ludzi zmagających się z chorobami przewlekłymi, takimi jak astma, choroby serca, choroby nerek, cukrzyca (i inne choroby metaboliczne), POChP;
• osób, które z racji zawodu mają częsty kontakt z chorymi (np. u lekarzy, pielęgniarek);
• kobiet w ciąży

Objawy grypy

Typowe objawy grypy obejmują:

• wysoką gorączkę (powyżej 38 stopni C) utrzymującą się przez kilka dni
• ból głowy
• ból mięśni, szczególnie w plecach, ramionach i nogach
• dreszcze i zimne poty
• suchy kaszel
• osłabienie
• nadmierną potliwość
• katar
• dreszcze

Powikłania grypy

Wśród powikłań grypy wymienia się:

• zapalenie płuc,
• zapalenie oskrzeli
• infekcje uszu
• infekcje zatok
• zaostrzenie już istniejących chorób, np. układu krążenia czy oddechowego
• zespół wstrząsu toksycznego
• powikłania neurologiczne

Leczenie grypy

Leczenie obejmuje zestaw działań, które pomogą łagodzić objawy choroby i przyspieszają powrót do zdrowia, a także farmakoterapię dającą podobne efekty.

Choremu zaleca się pozostanie w łóżku i przyjmowanie dużej ilości płynów oraz stosowanie zdrowej, pełnej witamin i związków mineralnych diety. Ponadto dostępnych jest wiele leków bez recepty, które osłabiają symptomy grypy. Co więcej, lekarz może zapisać specjalne przeciwwirusowe farmaceutyki oseltamiwir i zanamivir. Przyjęcie ich tuż po ujawnieniu się symptomów może skrócić chorobę i pomóc uniknąć poważnych powikłań.

Profilaktyka grupy

Powszechnie rekomendowana jest szczepionka przeciw grypie, która - jakkolwiek nie stanowi 100-procentowej ochrony przed chorobą - nie tylko pomaga zapobiec jej rozwojowi, ale także skraca jej przebieg i osłabia objawy.

Co więcej, warto przedsięwziąć środki mające na celu ograniczenia rozprzestrzeniania się zakażenia. Pomocne jest dokładne i częste mycie rąk stanowiące najlepszy sposób na uniknięcie zakażenia; jeśli nie ma dostępu do wody, warto mieć przy sobie preparat do dezynfekcji dłoni. Poleca się także unikanie zatłoczonych miejsc, w których wirus rozprzestrzenia z niezwykłą łatwością.

Wreszcie, należy wzmocnić odporność, co można uzyskać poprzez:

• stosowanie odpowiedniej diety bogatej przede wszystkim w: witaminę C, beta-karoten, cynk, kwasy tłuszczowe omega-3;
• zażywanie określonych suplementów, jeśli nie jest możliwe dostarczenie sobie dzięki diecie potrzebnych składników; szczególnie poleca się produkty z zawartością witaminy C, beta-karotenu i mikroelementów, takich jak cynk i selen;
• zarządzaniem stresem; permanentny niepokój znacznie obciąża układ odpornościowy, a to sprawia, że jest się bardziej podatnym na infekcje;